Herbata jest napojem o starożytnym rodowodzie, który w wielu krajach stał się najpowszechniej - zaraz po wodzie - spożywanym napojem. Na Zachodzie najpopularniejszą jej formą jest herbata czarna, jednak coraz większa popularność zyskuje herbata zielona, która jest także przedmiotem wielu badań naukowych, a coraz to nowe informacje o jej zdrowotnych właściwościach zalewają media. Jaka jest prawda o zielonej herbacie i czy rzeczywiście warto spożywać właśnie ją?
Zielona herbata - pochodzenie oraz historia
Zielona herbata to nic innego, jak liście krzewu Camellia sinensis, które w przeciwieństwie do czarnej herbaty, procesowi oksydacji poddawane są jedynie w minimalnym stopniu.
Historia użycia zielonej herbaty tak naprawdę nie jest dobrze znana i ginie w pomroce dziejów. Co prawda chiński mit podaje, że w 2737 r. p. n.e. odkrył ją mityczny cesarz Shennong, który przypadkowo spożył gorącą wodę, do której wpadł listek herbaty i zachwycił się orzeźwiającymi właściwościami napoju, zielona herbata najprawdopodobniej zaczęła być stosowana około 3 tysiące lat temu, a na początku nie spożywano jej w formie napoju, tylko żuto świeże listki krzewu, gdyż wzmagały one koncentrację oraz eliminowały senność. Z całą pewnością upowszechniła się ona za dynastii Han (206 p. n.e. - 220 n. e.) dzięki mnichom buddyjskim, którzy używali jej do eliminacji senności podczas medytacji. Przez długi czas była ona jednak napojem luksusowym, zastrzeżonym dla wyższych sfer.
Uprawa zielonej herbaty
Herbata szybko rozpoczęła globalną ekspansję, a w XVI wieku zapoznali się z nią bliżej Europejczycy, a konkretnie Portugalczycy, którzy pili ją podczas podróży na Bliski Wschód. W wieku następnym herbata była już popularna także w Wielkiej Brytanii, jednak w kraj u tym, podobnie jak w większości krajów Zachodu, dominuje czarna herbata. Brytyjczycy jednak znali także herbatę zieloną, a dziś ze względu na jej zdrowotne właściwości, jej udział w spożyciu różnego rodzaju herbat cały czas rośnie.
Tradycyjny sposób produkcji zielonej herbaty polega na suszeniu jej listków w miedzianych pojemnikach na ogniu. Zielona herbata nie jest poddawana procesowi fermentacji, w przeciwieństwie do herbat częściowo fermentowanych, czy herbaty czarnej, poddanej pełnemu procesowi fermentacji.
Zielona herbata - skład
Zielona herbata, podobnie jak wiele innych roślin, posiada niezwykle bogaty skład chemiczny, a wiele substancji w niego wchodzących posiada właściwości zdrowotne. W zależności od tego, w jakich warunkach herbata rośnie, jak jest zbierana i potem przetwarzana, zawartość poszczególnych substancji może być różna.
Zielona herbata bogata jest przede wszystkim w polifenole, w tym przede wszystkim we flawonoidy, takie jak epikatechina, epigalokatechina, galusan epikatechiny i galusan epigalokatechiny. Są one bardzo silnymi przeciwutleniaczami i to dzięki nim zielona herbata zawdzięcza swoje właściwości zdrowotne. Zawiera ona też kofeinę, której zawartość potrafi być bardzo różna, jednak przeważnie oscyluje wokół 3%. Do tego w zielonej herbacie występują też alkaloidy, takie jak teobromina i teofilina.
Liście herbaty zawierają wiele korzystnych dla organizmu substancji, jednak w procesie fermentacji, której poddawane są herbaty inne niż zielona, polifenole zostają utlenione do innych substancji, które nie posiadają już tak silnych właściwości prozdrowotnych. Co do zawartości kofeiny, największa jest ona w świeżych listkach herbaty, a zaraz za nimi plasuje się właśnie herbata zielona. Herbata czarna z kolei zawiera najmniej kofeiny pośród wszystkich odmian.
Poza niefermentowaną zieloną herbatą i całkowicie fermentowaną czarną herbatą, na rynku od bardzo dawna dostępne są też herbaty częściowo fermentowane, takie jak Oolong. Zawierają one o wiele więcej dobroczynnych właściwości niż herbaty poddane pełnemu procesowi fermentacji, jednak znacznie ustępują herbacie zielonej i to właśnie ją powinno się spożywać w przypadku, w którym najbardziej zależy nam na prozdrowotnych właściwościach napoju, chociaż w opinii wielu konsumentów to właśnie czarna herbata jest tą najsmaczniejszą i najchętniej spożywaną.
Zielona herbata - właściwości
Jak wspomniano, zielona herbata właściwości swe zawdzięcza głównie polifenolom. Są one silnymi przeciwutleniaczami i tym samym zapobiegają powstawaniu zmian nowotworowych, w szczególności tych dotyczących układu pokarmowego. Chociaż badania kliniczne potwierdzają jednak jej korzystne działanie profilaktyczne w tym zakresie, stosowanie ekstraktu z zielonej herbaty ma znikomy lub wręcz zerowy wpływ na stan zdrowia osób, u których nowotwór już wystąpił. Istotne pozytywne zmiany badań klinicznych zaobserwowano u osób, które piły ją codziennie przez okres około półtora miesiąca. Picie jej od święta nie na wiele się więc zdaje i trzeba ją pić regularnie, aby można było zaobserwować korzystne przemiany stanu zdrowia.
Zielona herbata posiada także właściwości przeciwbakteryjne. Badania potwierdziły, że jej wyciąg zabija rozmaite szczepy gronkowców, paciorkowców, bakterii E. coli, a także Helicobacter pylori. Oczywiście, sama zaparzona herbata to za mało, aby zwalczyć całkowicie infekcje tymi drobnoustrojami, jednak naukowcy uzyskują dziś z niej ekstrakt i izolują kolejne substancje, wytwarzając z nich niezwykle silne leki i być może w przyszłości spektrum ich zastosowania będzie jeszcze szersze.
Z ciekawostek związanych z zieloną herbatą warto też wspomnieć o jej właściwościach przeciwwirusowych, w tym o hamowaniu replikacji wirusa HIV-1. Badania w tym zakresie były jednak przeprowadzane in vitro, a nie na ludzkim organizmie, a często zdarza się, że dane substancje ziołowe mają zupełnie inną skuteczność w probówce, a inną w organizmie, za co odpowiada po prostu jego złożoność i liczne procesy metaboliczne, a także fakt, że konkretne substancje zawarte w ziołach najczęściej. W taki sam sposób badano też wpływ ekstraktu z zielonej herbaty na niektóre inne wirusy, w tym na wirusy grypy i HSV-1. Również i ich replikacja była spowalniana mocno poprzez zastosowane ekstraktu. Wyniki tych badań wskazują więc, że tak popularny wśród osób zwyczaj zażywania ekstraktu z zielonej herbaty oraz picie dużej jej ilości, mogą mieć pewną wartość terapeutyczną.
Badaniami klinicznymi poparty jest jednak pozytywny wpływ ekstraktu z zielonej herbaty na rozmaite infekcje gardła, w tym te wywołane przez paciorkowce i gronkowce. Okazało się, że ekstrakt z zielonej herbaty w wielu przypadkach skutecznie działa na te bakterie - także na te, które odporne są na działanie antybiotyków. Ekstrakt z zielonej herbaty najlepiej stosować w płynnej postaci, dostępnej w wielu sklepach zielarskich. Jest on skuteczny na wiele schorzeń, a do tego jest niedrogi.
Spośród rozmaitych innych właściwości potwierdzonych klinicznie, ważną jest dobroczynny wpływ zielonej herbaty na układ sercowo-naczyniowy. Obniża ona między innymi cholesterol całkowity i poziom trójglicerydów, a jednocześnie wpływa na proporcje pomiędzy "złym" cholesterolem LDL i "dobrym" cholesterolem HDL, zmniejszając poziom tego pierwszego, zwiększając jednocześnie poziom HDL.
Polifenole zawarte w zielonej herbacie znacznie ograniczają także powstawanie płytki nazębnej, a preparaty do higieny jamy ustnej, wliczając w to pastylki, pasty i płukanki z ekstraktem z zielonej herbaty, znacznie spowalniają rozwój próchnicy. Także i sama zielona herbata pita bez cukru wpływa pozytywnie na uzębienie i dziąsła, jednak oczywiście w przypadku ekstraktu wpływ ten jest bardziej zauważalny. Naturalnie, jej picie nie pomoże zbytnio w przypadku niedbałości o higienę jamy ustnej, jednak w przypadku osób, które o nią dbają, zielona herbata okaże się cennym składnikiem diety, który uchroni zęby przed próchnicą.
Zielona herbata a działanie odchudzające
W mediach krąży wiele informacji o odchudzającym działaniu zielonej herbaty, jednak niektórzy są co do tego sceptycznie nastawieni. Jednak badania naukowe potwierdziły, że jest ona termogenikiem. Odpowiada za to połączenie kofeiny i flawonoidów. Sama kofeina posiada właściwości termogeniczne, jednak efekt termogenezy jest znacznie silniejszy w połączeniu z flawonoidami obecnymi w zielonej herbacie. Przypuszcza się, że efekt utraty wagi przy regularnym spożywaniu zielonej herbaty jest spowodowany zwiększonym wydzielaniem noradrenaliny z jednoczesnym zmniejszeniem jej katabolizmu, co zostało potwierdzone licznymi badaniami. Przypuszcza się jednak, że istnieje więcej czynników, dzięki którym zielona herbata i uzyskiwany z niej ekstrakt posiadają działanie odchudzające. Cały czas prowadzi się związane z tym badania.
Picie zielonej herbaty na odchudzanie
Do zielonej herbaty, która sama w sobie posiada już właściwości naturalnych termogeników, warto jest dodać przyprawy, które również zwiększają termogenezę. Należy do nich między innymi imbir, cynamon czy pieprz czarny. Picie 2-3 litrów zielonej herbaty z imbirem skutkuje szybkim zrzuceniem wagi, mocno zauważalnym już po kilku tygodniach kuracji, jednak warto dodać, że działanie termogeników polega na zwiększonym spożytkowaniu energii w ruchu. Nie musi to jednak być typowy trening. Wystarczy wypić pół litra zielonej herbaty z imbirem przed planowanym wyjściem na zakupy czy spacerem z psem, aby nasz organizm podczas tych aktywności spalał tłuszcz szybciej, niż w przypadku braku użycia naparu.
Wszystkie właściwości zdrowotne wcześniej wspomniane, najbardziej zauważalne są u osób pijących 8-10 szklanek zielonej herbaty dziennie, gdzie 1 szklanka równa jest 250ml naparu z zielonej herbaty. Aby w pełni cieszyć się więc tymi właściwościami, zaleca się spożywanie 2-2, 5 litra zielonej herbaty dziennie.
Zielona herbata, chociaż niezwykle powszechna, nadal kryje przed nami wiele tajemnic, które współczesna nauka stopniowo odkrywa. Do tego nie można jej odmówić wysokich walorów smakowych, a także pozytywnego wpływu na umysł, co doceni wiele osób używających jej podczas ciężkiego wysiłku umysłowego.