Wśród obecnych w kuchni przypraw często znajdują się takie, które posiadają silne właściwości zdrowotne, chociaż zazwyczaj nie zdajemy sobie z tego sprawy. Doskonałym przykładem jest kurkuma - niepozorna przyprawa, która rzadko używana jest sama i obecna jest przede wszystkim jako składnik mieszanek przyprawowych, w tym curry.
Kurkuma pozyskiwana jest z dwóch odmian ostryżu: ostryżu barwierskiego (Curcuma longa) i ostryżu jawajskiego (Curcuma xantorrhiza). Wytwarza się ją z kłączy tych roślin. Ostryż to bylina należąca do rodziny imbirowatych. Świeże kłącze zawiera 5% kurkuminoidów, z których najważniejsza jest kurkumina, a także do 5% olejku eterycznego. Po wysuszeniu i przerobieniu na proszek wartości te wynoszą po około 3%.
Kurkuma używana była już w dawnej medycynie chińskiej i w medycynie ajurwedyjskiej. Indusi i Chińczycy używali jej tradycyjnie jako środka na zaburzenie trawienia i naturalnego środka przeciwzapalnego. Do tego używana była jako kosmetyk, a także stanowiła składnik past do zębów. Zanim jednak zaczęto używać jej jako rośliny leczniczej, używana była jako barwnik. Farbowano nią między innymi szaty bramińskie.
Kwiat kurkumy
Chociaż kurkuma posiada liczne właściwości zdrowotne, nie jest ona zbyt efektywna przy zażyciu doustnym, gdyż słabo wchłania się z układu pokarmowego. Działa jednak dość silnie w obrębie tego układu, a konkretnie w żołądku i w jelitach. Jedynie niewielkie ilości kurkuminy i innych substancji zawartych w przyprawie dostają się do krwiobiegu. Można jednak znacznie poprawić jej przyswajalność, zażywając ją razem między innymi z piperyną.
Kurkuma - właściwości
Kurkumina posiada między innymi silne działanie przeciwdrobnoustrojowe, w tym przeciwwirusowe i dlatego często zalecana jest przy chorobach bakteryjnych i wirusowych, jednak przez fakt bardzo słabej przyswajalności nie zdziała zbyt wiele i lepiej jest w tym celu używać innych ziół i olejków eterycznych. Kurkuma jednak posiada zbawienne działanie na układ pokarmowy i powinno się ją zażywać przy problemach żołądkowo-jelitowych, w tym tych związanych z trawieniem, a także podczas zatruć pokarmowych.
Stosowanie kurkumy pomaga też walczyć w walce ze zbyt wysokim poziomem cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Kurkumina jest silnym przeciwutleniaczem i chroni DNA przed działaniem wolnych rodników, jednak badania w tym zakresie przeprowadzane były in vitro, a więc poza żywym organizmem i nie wiadomo jest dokładnie, w jakim stopniu jej działanie jest skuteczne we wnętrzu organizmu, gdyż ze względu na jego złożoną budowę i procesy metaboliczne substancje czynne obecne w roślinach zachowują się inaczej, niż wynikałoby to z badań dokonywanych na ludziach.
W każdym bądź razie stwierdzenia o jej cudownym działaniu trzeba traktować z rezerwą, jednak udowodniono w badaniach klinicznych na ludziach, że regularne spożywanie kurkumy chroni przed wystąpieniem nowotworów układu pokarmowego. Chroni ona także przed pojawieniem się nowotworów skóry i jamy ustnej. Badania kurkumy pod tym kątem przeprowadzano głównie na zwierzętach, w tym na myszach. Zwierzętom tym podawano kurkuminą, a następnie poddawano działaniu czynników rakotwórczych, w tym promieniowania wywołującego nowotwory skóry. Skuteczność kurkuminy okazała się bardzo wysoka. Przewiduje się, że działanie na ludzi jest takie samo lub przynajmniej jest bardzo zbliżone.
Badania z udziałem zwierząt wskazały też, że kurkumina przyspiesza apoptozę (zaprogramowaną śmierć) niektórych komórek nowotworowych, w tym komórek raka prostaty. Udało się z jej użyciem doprowadzić do regresji tego nowotworu. Podczas badań na ludziach z kolei udowodniono jej terapeutyczne działanie w przypadku raka piersi. Jest ona także cennym dodatkiem w okresie chemioterapii, gdyż zwiększa ona cytotoksyczność leków zabijających komórki nowotworowe, co oznacza po prostu tyle, że pomaga ona lekom wchodzącym w skład chemioterapii unicestwić komórki rakowe
Kurkumina stymuluje także układ odpornościowy i zwiększa ogólną liczbę białych krwinek, jednak niektóre badania wskazały, że może ona także posiadać działanie immunosupresyjne, czyli w niektórych przypadkach osłabia ona odporność poprzez hamowanie ataku białych krwinek na szkodliwe czynniki chorobotwórcze, jednak mechanizmy te nie są jeszcze dobrze poznane i wymagają dokładnych badań. Kurkuma od wieków używana była także na przyspieszenie gojenia się ran, co zostało potwierdzone przez współczesną naukę.
Kurkuma zastosowanie i przeciwwskazanie
Z ziołami powinno się zawsze uważać, gdyż łatwo można je przedawkować, jednak kurkuma jest wyjątkowo bezpieczna i nie jest toksyczna nawet w dużych ilościach. Kurkumina nie jest toksyczna nawet przy dawkach sięgających kilka tysięcy miligramów na dobę. Można więc śmiało stosować spore ilości kurkumy w kuchni, gdyż to właśnie jako element potraw używamy jej najczęściej. Na rynku dostępne są też liczne ekstrakty i wyciągi etanolowe z kurkumy. Można też po prostu pić ją rozrobioną w szklance wody lub w szklance mleka, co zresztą robi się do dziś między innymi w Indiach.
Korzenie kurkumy
Kurkumy można używać też zewnętrznie, przygotowując na jej bazie pastę. W celu jej przygotowania należy pół szklanki kurkumy zmieszać z jedną łyżeczką węglanu sody i dodawać gorącej wody, mieszając zawartość, uzyskując z niej gęstą pastę. Nakłada się ją na rany i inne zmiany skórne. Działa ona znakomicie także na cerę.
Pomimo dużego bezpieczeństwa kurkumy w przypadku zdecydowanej większości osób, warto mieć na uwadze, że wchodzi ona w interakcje z niektórymi lekami, w tym z lekami o działaniu przeciwpłytkowym. Do tego zwiększać może ona ryzyko wystąpienia krwawień przy zażywaniu leków przeciwzakrzepowych. Dodatkowo zmniejsza ona skuteczność cyklofosfamidu - leku używanego w chemioterapii nowotworów. Nie powinno się stosować kurkumy także przed zabiegami chirurgicznymi ze względu na zwiększone krwawienie będące wynikiem działania kurkuminy. Nie zbadano dokładnie wpływu kurkumy na płód oraz jej bezpieczeństwa w okresie laktacji. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości i przyjmowania leków trzeba skonsultować użycie kurkumy i suplementów zawierających wyciąg z niej z lekarzem.
Działanie kurkumy manifestuje się najczęściej po dwóch tygodniach jej codziennego spożywania. Najprawdopodobniej nie zauważy się efektów przed upływem tego czasu. Aby cieszyć się jej dobroczynnymi właściwościami, musi ona być codziennym elementem diety. Potrafi jednak przynieść szybką ulgę przy dolegliwościach żołądkowo-jelitowych i likwiduje nieprzyjemne odczucia ciężkości w układzie pokarmowym. Łagodzi ona także zatrucia pokarmowe i wynikające z nich biegunki. Na działanie ogólnoustrojowe trzeba jednak zaczekać dłużej i pamiętać należy, że ze względu na słabą przyswajalność najlepiej zażywać ją z piperyną, występującą w pieprzu. Dobrze jest więc sporządzić samemu mieszankę przyprawową, w której głównymi składnikami będą pieprz i kurkuma.
Cena kurkumy
Za kilogram zmielonej kurkumy należy zapłacić około 20 zł. Za opakowanie zbiorcze świeżej kurkumy, którego masa wynosi 2000 gram, cena oscyluje w granicach 35 zł. Istnieją również różnego rodzaju suplementy diety (czy też wspomagające zdrowie). Jednym z takich produktów są tabletki bio kurkumy z czarnym pieprzem, przy czym za opakowanie, w którym znajduje się 100 kapsułek, należy zapłacić 30 - 35 zł.
Podsumowując, kurkuma powinna być częściej obecna w naszej kuchni, gdyż jej zażywanie może przyczynić się znacznie do zachowania dobrego stanu zdrowia. Będzie ona też cennym składnikiem naturalnej domowej apteczki przy zaburzeniach układu pokarmowego. Najlepiej kupować ją na wagę w sklepie z przyprawami, gdyż jest to bardziej ekonomiczne. Jest to przyprawa niedroga i łatwo dostępna, dlatego warto dać jej szansę. Wzbogaci ona też smak potraw i doda im koloru, czyniąc je miłymi dla oka.