Kształcenie specjalne dla uczniów - orzeczenie, rodzaje, potrzeby

Nauka dziecka z niepełnosprawnością intelektualną lekką

Orzeczenie do kształcenia specjalnego przyznaje się kilku grupom uczniów: osobom niepełnoprawnym intelektualnie, z wada wzroku, słuchu czy autyzmem. Co daje im taki dokument i jak wygląda w każdym przypadku pomoc i wsparcie?

1. Kształcenie specjalne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną stopnia lekkiego

Uczniowie ze stwierdzoną niepełnosprawnością intelektualną stopnia lekkiego (w badaniu psychologicznym możliwości intelektualnych) na wniosek rodzica mogą otrzymać stosowne orzeczenie, które pozwoli na dostosowanie warunków nauczania do ich możliwości zarówno w szkole masowej, jak i integracyjnej, czy specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym. Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną stopnia lekkiego najczęściej jednak pozostają w swoim dotychczasowym środowisku szkolnym, tj. w szkole masowej, do jakiej uczęszczali do tej pory. Nie przejawiają zazwyczaj większych trudności w funkcjonowaniu, najczęściej zachowują się jak osoby w normie intelektualnej. Korzystają dokładnie z tej samej podstawy programowej, co ich koledzy i koleżanki, bardzo często nawet nie wiedzą, że opracowywany jest dla nich IPET i że mają złagodzone wymagania na sprawdzianach i testach. Są oczywiście inaczej oceniani ze wszystkich przedmiotów. Zgodnie z podstawą prawną przysługują im obowiązkowe zajęcia rewalidacyjne, obejmujące pracę nad stwierdzonymi trudnościami. Mogą być nakierowane na wyrównywanie braków programowych w pracy bieżącej.Takie osoby mogą w przyszłości podjąć się wielu zawodów, wytrwali podchodzą nawet z sukcesami do matury czy udają się do technikum i zdają egzaminy zawodowe.

2. Kształcenie specjalne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną stopnia umiarkowanego

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną stopnia umiarkowanego mogą realizować obowiązek szkolny w szkole masowej, integracyjnej lub specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym. Zwykle szkoły masowej nie widzą przeszkód, aby organizować kształcenie specjalne dla takich uczniów, aczkolwiek wskazane jest wybranie szkoły integracyjnej lub ośrodka ze względu na różnice programowe oraz nierzadko trudności emocjonalne i społeczne dziecka z orzeczeniem. Niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym może już przyczynić się do pewnych problemów w funkcjonowaniu w grupie zdrowych intelektualnie rówieśników. Uczeń z orzeczeniem może czuć się gorszy, nierozumiany, nieakceptowany. W szkole integracyjnej lub środku na takich uczniów czekają specjaliści ale i mniejsze klasy, co pozwala na bardziej indywidualne podeście niż w typowej szkole masowej. Program kształcenia specjalnego w stopniu umiarkowanym posiada bardziej okrojoną podstawę programową, uczeń powinien w zasadzie opanować jedynie najpotrzebniejsze treści. Przysługują im zajęcia rewalidacyjne. Poza tym stawia się na naukę samodzielności oraz wpajanie zasad i norm współżycia społecznego. Uczniowie uczą się gospodarować pieniędzmi, gotować, dbać o siebie i dom. Bardzo często w przyszłości podejmują oni proste, rutynowe i powtarzalne prace, np.:

  • zajmują się sprzątaniem,
  • układaniem towaru,
  • pracują jako pomoc kuchenna lub na produkcji.

3. Kształcenie specjalne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną stopnia znacznego

Kształcenie specjalne

Uczniowie ze stwierdzoną niepełnosprawnością intelektualną stopnia znacznego zwykle diagnozowani są już na początku edukacji i w tym trybie rozpoczynają obowiązek szkolny w szkole integracyjnej lub raczej najczęściej: w ośrodku. Uczniowie Ci funkcjonują na etapie dziecka przedszkolnego, zwykle wymagają stałej pomocy i opieki osoby drugiej, mogą cierpieć na szereg schorzeń współistniejących, np.:

  • autyzm,
  • dziecięce porażenie mózgowe,
  • zespół Downa.

W edukacji stawia się na wypracowywanie podstawowych umiejętności, zwłaszcza samoobsługowych. W przypadku osób sprawnych fizycznie można wprowadzić elementy nauki pisania, czytania i liczenia.

4. Kształcenie specjalne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną stopnia głębokiego

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną stopnia głębokiego to osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji, wymagające stałej opieki i wsparcia osoby trzeciej. To osoby z wieloma zaburzeniami, schorzeniami oraz niepełnosprawnościami towarzyszącymi, najczęściej osoby leżące, niemówiące. Oczywiście w wieku szkolnym podlegają obowiązkowi edukacji, zwykle uczą się w domu na podstawie orzeczenia o nauczaniu indywidualnym oraz dodatkowo są objęte kształceniem specjalnym. Na czym polegają zajęcia edukacyjne? Bardzo często nauczyciel w ich trakcie stawia na wypracowywanie podstawowych umiejętności:

  • nawiązywanie kontaktu,
  • porozumiewanie się,
  • naukę głosek,
  • prostych wyrazów.

Proces edukacji jest zazwyczaj wspierany o działania rehabilitacyjne, z uczniem pracuje więc fizjoterapeuta, jest to konieczne zwłaszcza w przypadku osób leżących. W przypadku osób lepiej funkcjonujących bardzo pomocna może okazać się terapia integracji sensorycznej (SI), masaże oraz specjalistyczna terapia logopedyczna.

5. Kształcenie specjalne dla uczniów z wadą wzroku i niewidomych

Uczniowie z poważną wadą wzroku, niedowidzący lub całkowicie niewidomi mogą starać się o przyznanie orzeczenia do kształcenia specjalnego z uwagi na słabe widzenie. Jest to takie dostosowanie programu nauczania, aby edukacja była jak najbardziej efektywna, mimo posiadanej wady wzroku. Zwykle uczniowie z takim problemem nadal uczą się w swojej dotychczasowej szkole, podstawa programowa jest dokładnie taka sama. Na czym więc polega pomoc i wsparcie? To przede wszystkim dostosowanie form i metod pracy, np.:

  • przesadzenie ucznia do pierwszej ławki,
  • dbanie o to, by widział to, co jest pisane na tablicy,
  • drukowanie sprawdzianów większą czcionką,
  • korzystanie z książek pisanych językiem Braille’a,
  • korzystanie z audiobooków itp.

W orzeczeniu zwykle umieszczany jest zapis, dotyczący higieny wzroku: uczeń ma ograniczany czas spędzany przez komputerem i ekranem smartfonu, powinien również nosić okulary lub zalecone soczewki oraz regularnie zgłaszać się na kontrole okulistyczne.

6. Kształcenie specjalne dla uczniów z wada słuchu i niesłyszących

Analogicznie do poprzedniego punktu: uczniowie z poważną wadą słuchu, niedosłyszący lub całkowicie głusi mogą starać się o przyznanie orzeczenia do kształcenia specjalnego z uwagi na słabe słyszenie. Jest to takie dostosowanie programu nauczania, aby edukacja była jak najbardziej efektywna, mimo posiadanej wady słuchu. Uczniowie z takim problemem nadal uczą się w swojej dotychczasowej szkole, podstawa programowa jest również taka sama, jak w przypadku zdrowych kolegów i koleżanek. Pomoc i wsparcie jest podobna, jak w przypadku uczniów słabowidzących: np.:

  • przesadzenie ucznia do pierwszej ławki,
  • dbanie o to, by słyszał to, co mówi nauczyciel,
  • w razie potrzeby zatrudnienie osoby, która zna język migowy,
  • zapewnienie uczniowi możliwości otrzymywania skryptów od nauczyciela,
  • zamiana odpowiedzi ustnych na pisemne itp.
  • Kształcenie specjalne a wada słuchu

Uczeń powinien dbać o higienę słuchu, nosić aparat, jeśli jest to konieczne oraz regularnie zgłaszać się na kontrole do swojego laryngologa.

7. Kształcenie specjalne dla uczniów z zaburzeniami ruchowymi, w tym afazją

Orzeczenie do kształcenie specjalnego mogą otrzymać również uczniowie z niepełnosprawnością ruchową, np. poruszający się na wózku, cierpiący na mózgowe porażenie dziecięce ale i afazję, czyli zaburzenia mowy, diagnozowane mimo braku medycznych przeciwwskazań do prawidłowego mówienia. W przypadku zaburzeń ruchowych pomoc i wsparcie w ramach kształcenia specjalnego polega również na dostosowaniu metod i form nauczania tak, aby uczeń mógł jak najefektywniej uczyć się i rozwijać. Przysługują im zajęcia rewalidacyjne, ale może zostać zalecona również terapia logopedyczna, spotkania z rehabilitantem czy fizjoterapeutą.

8. Kształcenie specjalne dla uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera

Uczeń ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera lub autyzmem również otrzymuje orzeczenie do kształcenia specjalnego. Jaka pomoc i wsparcie może być zalecona w przeczeniu? Oczywiście dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka, zajęcia z zakresu socjoterapii, zajęcia rewalidacyjne oraz inne, które mogą pozytywnie wpłynąć na rozwój i funkcjonowanie ucznia. Dobre efekty daje terapia SI, zooterapia ale i rehabilitacja ruchowa. Uczniom z zespołem Aspergera oraz autyzmem przysługuje nauczyciel wspomagający, czyli dodatkowa osoba w klasie, która niejako tłumaczy polecenia nauczyciela oraz wspiera ucznia na każdym etapie jego pracy w klasie. Warto wiedzieć, że sam autyzm czy zespół Aspergera nie są wskazaniem do nauczania indywidualnego.

9. Kształcenie specjalne dla uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym

Orzeczenie do kształcenia specjalnego przyznawane jest również uczniom z trudnościami w funkcjonowaniu emocjonalnym, którzy zagrożeni są niedostosowaniem społecznym. Takie osoby badane są w poradni testami inteligencji oraz diagnozującymi osobowość, przeprowadzany jest wywiad oraz pobierana opinia ze szkoły. Na tej podstawie tworzone jest stosowne orzeczenie. Uczeń może kontynuować edukację w szkole masowej, ale bardzo często zostaje przeniesiony do młodzieżowego ośrodka socjoterapii. W ramach orzeczenia przysługują mu zajęcia socjoterapeutyczne, nakierowane na uprawnianie funkcjonowania społecznego oraz emocjonalnego. Zalecona może zostać również konsultacja psychiatryczna oraz psychoterapia.

W przypadku stwierdzenia dwóch lub więcej niepełnosprawności, np. niepełnosprawności intelektualnej stopnia lekkiego i wady wzroku tworzone jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na niepełnosprawność sprzężoną.